جوهر ذاتیجوهر ذاتی یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای جوهرِ واقع شده در ذات ماهیت دیگر است. ۱ - مفهومشناسیمنطقدانان، عَرَض را گاه در مقابل جوهر به کار می‌برند و گاه مقابل ذاتی، هر چند صحیح این است که بر قسم دوم (مقابل ذاتی)، عَرَضی اطلاق شود. عَرَض عام و عَرَض خاص (خاصه) در کلیات خمس، اقسام همین قسم دوم‌اند. وقتی جوهر و عَرَض به اعتبار ذاتی یا عَرَضی بودنشان نسبت به ذات و ماهیتی دیگر ملاحظه شوند، چهار قسم پدیدار می‌شود: ۱. جوهر ذاتی؛ ۲. جوهر عرضی؛ ۳. عرض ذاتی؛ ۴. عَرَض عَرَضی. ۲ - تعریف اصطلاحات۱. «جوهر ذاتی»، یعنی جوهری که نسبت به ماهیت دیگری، از ذاتیات آن باشد؛ مثل حیوان که جوهر می‌شود و ذاتی، یعنی جنس، برای انسان است. ۲. «جوهر عَرَضی»، یعنی جوهری که نسبت به ماهیت دیگری، از عرضیات آن باشد؛ مثل جسم که جوهر محسوب می‌شود و عَرَضیِ ابیض است. ۳. «عَرَض ذاتی»، یعنی عَرَضی که نسبت به ماهیت دیگری، از ذاتیات آن باشد؛ مثل لون (رنگ) که عَرَض می‌شود و ذاتی، یعنی جنس برای ابیض است. ۴. «عَرَض عَرَضی»، یعنی عَرَضی که نسبت به ماهیت دیگری از عَرَضیات آن باشد؛ مثل ضاحک که عَرَض به‌شمار می‌آید و عَرَضیِ انسان است. ۳ - نکته«عرض ذاتی» معنای اصطلاحی دیگری هم دارد که در مقابل «عرض غریب» قرار دارد و عبارت است از: آن محمول عَرَضی که بدون واسطه‌ای عام‌تر یا خاص‌تر از موضوع، عارض بر موضوع می‌شود. [۱]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۸۶.
۴ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است: • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). ۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «جوهر ذاتی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۶. |